ویتامین آ برای کبوتران
کبوترانی که رژیم های غذایی خاصی مثل دانه ، آجیل ، تخمه آفتاب گردان و به ویژه بادام زمینی دارند عموما به کمبود ویتامین A مبتلا می شوند . کمبود ویتامین A در کبوتران خانگی معمولا ناشناخته می ماند . در این مقاله از نشانه ها و پیشگیری از کمبود ویتامین A در کبوتران صحبت می کنیم .
همان طور که گفتیم ، کبوترانی که از دانه ها تغذیه می کنند ، معمولا دچار کمبود این ویتامین هستند .
اما کبوترانی که با میوه ها و سبزیجات تغذیه می شوند ، به دلیل غنی بودن این مواد از ویتامین ها و مواد معدنی ، نیاز کم تری به ویتامین A دارند .
پس اگر کبوترانتان همه چیز می خورد برای پیشگیری از کمبود ویتامین A در پرنده ، به او میوه هم بدهید .
برخی از کبوتران نیاز به ویتامین A ندارند . زیرا این ویتامین در بدن گونه هایی مانند Lories and lorikeets ، در کبد تجمع یافته و موجب ایجاد آسیب کبدی می شود .
اما عموم کبوترانی که در خانه نگهداری می شوند ، باید از میزان کافی ویتامین A بهره مند شوند .
لزوم استفاده از ویتامین آ در جیره کفترها
پرنده ها به ویتامین A و یا یکی از پیش ویتامین های A نیاز دارند ، ویتامین A در ساختمان اجزای مهم بافت های پوششی دخالت دارد .
یکی از رنگ های موجود در چشم دارای ویتامین A است . ویتامین A از شب کوری جلوگیری می کند . علائم کمبود آن در پرنده ها بهم خوردن تعادل ماهیچه ، تجمع اسید اوریک در میزنای و کلیه ها و کاهش رشد است.
کمبود ویتامین A در مرغان و کبوترها ی تخم گذار سبب کاهش تخم گذاری و جوجه دهی می شود .
این ویتامین در روغن کبد ماهی به وفور یافت می شود ولی منبع اصلی آن گیاهان هستند . همانند سایر حیوانات طیور قادرند که کاروتن موجود در مواد سبز یونجه و علوفه های تازه را به ویتامین تبدیل کنند . طیور رنگریزه موجود در ذرت ( کرپیتو گزانتین ) را مورد استفاده قرار می دهند ولی راندمان تبدیل پیش ویتامین به ویتامین A در جوجه های جوان کم است .
امروزه ویتامین A به طوره مصنوعی ساخته می شود ولی این ویتامین و پیش ویتامین های آن از پایداری کمتری برخوردارند و به آسانی اکسید شده و به فرم غیر فعال در می آید . برای جلوگیری از اکسید شدن آن ها ، ویتامین همراه با مواد پایدار کننده مصرف می گردد و یا به جیره آنتی اکسید افزوده می شود . معیار اندازه گیری ویتامین A واحد بین المللی است . هر واحد برابر است با فعالیت 6/0 میکروگرم بتا کاروتن و یا فعالیت 345/0 میکروگرم ویتامین A خالص .
در مواقعی که گله مرغ یا کبوترها با بیماری کوکسیدوز ، یا اسهال خونی مواجه است بایستی میزان ویتامین A در جیره افزایش یابد ، زیرا در حالت بیماری اولاً به علت ضایعات سلول های روده سرعت تبدیل کاروتن A کاهش می یابد و ثانیا عامل بیماری کوکسیدوز سبب تجزیه ویتامین A می گردد .
علائم کمبود ویتامین A در کبوتران
اولین علامت کمبود ویتامین A در کبوتران بر روی صورت آن ها ظاهر شده و خود را به شکل لکه های سفید در چشم ، سینوس ها و در داخل و اطراف دهان نشان می دهد . این لکه ها پس از قرار گرفتن در معرض عفونت ، کم کم به آبسه پر از چرک تبدیل می شود .
کمبود ویتامین A به وسیله رشد ضعیف ، پرهای ژولیده ، افت در تولید و قابلیت هچ و وجود جراحات در دستگاه گوارش و چشم ها نیز مشخص می شود .
آبسه در دهان می تواند موجب تغییر شکل نای ( گلوت ) شده و مشکلات تنفسی برای کبوتران ایجاد کند . گاهی نیز این عفونت ها عاملی برای خفگی و مرگ پرنده هستند .
اگر آبسه درمان نشود ، رشد کرده و بزرگ می شود و وقتی پرنده دهان خود را باز می کند ، به شکل یک توده در سقف دهان او مشاهده می شود .
گاهی نیز این اتفاق موجب ایجاد ترشحات بینی و تورم اطراف چشم خواهد شد . این بیماری در اکثر گونه های طوطی سانان نیز اتفاق می افتد .
و در اغلب موارد با کمبود ویتامین A یا عوامل محیطی آسیب رسان از قبیل گرد و خاک ، محصولات بهداشتی معطر ، ذرات معلق اسپری ها یا دود تنباکو مرتبط است .
طوطی سانان معمولاً علائمی از قبیل ترشحات از بینی ، عطسه ، باقی ماندن ترشحات روی سوراخ های بینی و مالیدن و خاراندن منقار بر روی محل نشستن را نشان می دهند .
کمبود ویتامین A با عوارضی نظیر چشم های اشک آلود ، ملتهب بودن پوست داخل چشم و دهان ، اختلالات قوه بینایی و در صورت شدت آن با بروز لایه های روی چشم ها همراه خواهد بود . رشد نابسامان جوجه ها ، دیر بهبود یافتن زخم و نطفه نداشتن از جمله سایر علائم کمبود ویتامین A می باشد .
دیگر علائم کمبود ویتامین آ در پرندگان عبارتند از :
- خس خس سینه
- عطسه
- مسدود شدن سوراخ های بینی با پوسته
- ورم چشم ( گاهی اوقات همراه با ترشح است )
- کاهش اشتها
- اسهال
- کاهش وزن
- عق زدن مداوم
- بد بو شدن دهان
- لزج شدن آب دهان
- ضربه زدن نوک ها هنگام تنفس
- تیره شدن رنگ پرها
- بیحالی
- افسردگی
کمبود ویتامین A در پرندگان همچنین می تواند بر روی اندام های داخلی تاثیر گذاشته و منجر به اختلال در هر یک از سیستم ها ، مانند سیستم تولید مثل ، سیستم گوارشی و یا سیستم تنفسی شود .
علائم بالینی کمبود ویتامین آ در کبوتر
نشانه های کمبود ویتامین A در کبوترها و در جوجه ها بستگی به محتویات ویتامین A و دوره تغذیه با استفاده از غذائی است که کمبود ویتامین A دارد .
به علت ذخیره شدن ویتامین A در کبد علائم و جراحات عارضه در پرندگان بالغ ممکن است ۲ تا ۴ ماه طول بکشد تا تکامل حاصل کند .
در گله های بالغ افت تولید تخم ، قابلیت هچ پائین و بروز افزایشی لکه هائی در تخم پرنده عادی است . در موارد شدید نسج ملتحمه و قرنیه خشک است .
از دست دادن پیگمانتاسیون زرد در پاها و پوست و تاج ها و ریش ها مشاهده می شود که در این حالت رنگ پریده و خشک می شوند . کبوتر های مبتلا ضعیف به نظر رسیده و دارای پرهای ژولیده بوده و از دست دادن وزن بدن در آن ها ادامه پیدا می کند .
نشانه های کمبود ویتامین A در جوجه های جوان ممکن است در عرض ۲ تا ۳ هفته ظاهر شوند به خصوص اگر جوجه ها از تخم مرغ های تولید شده به وسیله مادرانی باشند که از غذاهای کم ویتامین A در جیره غذائی آن ها تغذیه شده باشند .
نشانه های دیگر ریزش اشک از چشم و ورم ملتحمه چشم ، پر شدن مواد پنیری در کیسه نسج ملتحمه چشم و هیپرکراتوزا پتیلیوم قرنیه ای است که نتیجه آن کوری است . ترشحات سروزی از بینی نیز جاری می شود .
جوجه های مبتلا به طور ضعیف رشد می کنند و وضعیت Ataxic ( اختلال در حرکت عضلات به واسطه ضایعات عصبی ) داشته و نسبت به سایر عفونت ها حساس می شوند .
وقتی کبوترهای بالغ از جیره ای که به شدت کمبود ویتامین A دارد تغذیه می نمایند علائم و جراحات معمولاً در عرض ۲ تا ۵ ماه در آن ها تکامل حاصل می نماید که این مسئله بستگی به مقدار ذخیره شده ویتامین A در کبد و سایر نسوج بدن دارد .
همین که کمبود پیشرفت حاصل می کند کبوتر ها لاغر شده و ضعیف می گردند و پرهای آن ها ژولیده می شود . در این حالت تولید تخم پرنده شدیداً افت حاصل می نمایند ( افت تولید تخم ) . طول مدت بین Clutch ها ( تخم پرنده های گذاشته شده به وسیله کبوتر در روزهای پی در پی را clutch می خوانند باید توجه داشت که این عنوان Clutch برای پرندگان وحشی به تعداد تخمی اطلاق می شود که برای یک دوره انکوباسیون گذاشته می شود مثلاً بعضی از پرندگان تنها یک تخم می گذارند ( پنگوئن ) عدهای ۲ تخم می گذارند مثل کبوتر و بالاخره پرندگانی هستند که ۱۲ تا ۲۰ تخم می گذارند مثل کبک ها ) افزایش پیدا می کند و قابلیت جوجه در آوردن کاهش می یابد .
ترشحات آبکی از سوراخ های بینی و چشم ها مورد توجه دامپزشک طیور قرار می گیرد و پلک های چشم غالباً به همدیگر می چسبند . با ادامه کمبود ویتامین A مواد پنیری سفید شیری در چشم ها پر می شود.
در این مرحله از بیماری چشم ها از این اکسودای سفید رنگ پر می شوند و در یک چنین وضعیتی جوجه قادر به دیدن اشیاء نیست مگر اینکه این قبیل توده ها خارج شوند .
بروز شدت لکه های خونی در تخم کبوتر ها در کمبود ویتامین A افزایش پیدا می کند . مقدار ویتامین A مورد نیاز برای به حداقل رسانیدن بروز لکه های خونی ممکن است کمی بالاتر از احتیاج برای تولید جذب و سلامت مرغان تخم گذار باشد .
علائم کمبود ویتامین A در جوجه ها و پولت ها به وسیله توقف رشد ، خواب آلودگی ، ضعف ، عدم تطابق ، لاغری و ژولیدگی پرها مشخص می شود . هرگاه کمبود شدید باشد ممکن است اختلال در حرکت عضلات نیز مشاهده گردد که برخلاف و برعکس علامت کمبود ویتامین E است .
اگر چه این وضعیت را می توان به وسیله آزمایش بیولوژیکی مغز تشخیص افتراقی داد . در کمبود ویتامین A حاد اشک ریزش معمولاً اتفاق می افتد و ممکن است مواد پنیری در زیر پلک ها مشاهده شود .
گرزوفتالمی یک جراحت قطعی کمبود ویتامین A است . تمام جوجه ها و پولت ها این علامت را نشان نمی دهند زیرا در کمبود حاد غالباً قبل از اینکه چشم ها مبتلا شوند می میرند .
وزن بیضه ها افزایش پیدا کرده ، اسپرماتوژنز و تکامل تاج ها ممکن است در کبوتر های نر جوانی که به طور حاشیه ای کمبود ویتامین A دارند اتفاق بیفتد . کبوتر های نر که کمبود ویتامین A دارند شمارش اسپرمی پائینی را نشان می دهند . حرکت اسپرم در آن ها تقلیل پیدا می کند و بروز بالای اسپرم غیر نرمال در آن ها به وقوع می پیوندد .
علل بروز کمبود ویتامین A در کبوتر ها
علل بروز بیماری کمبود ویتامین A به شرح زیر خلاصه می شود .
- مقادیر کم ویتامین A در غذا
- اکسیداسیون ویتامین A در غذا
- اشتباهات در مخلوط کردن
- بیماریهای جاری مثلاً کوکسیدیوز، آلودگیهای انگلی
- افت تولید تخم
نحوه پیشگیری از کمبود ویتامین آ در کبوتران
مهمترین اصل در پیشگیری از کمبود ویتامین A در کبوتران رعایت رژیم غذایی مناسب است . درصد ویتامین A موجود در رژیم پرنده باید به دقت بررسی و اندازه گیری شود .
در این بین باید اشکال مختلف این ویتامین مانند بتا کاروتن نیز در نظر گرفته شود . بدن پرندگان معمولا این اشکال از ویتامین A را پنهان می کنند .
مواد غذایی غنی از ویتامین A و مشتقات این ویتامین شامل میوه ها و سبزیجاتی مانند موارد زیر است :
- طالبی و خربزه درختی
- فلفل قرمز
- برگ کلم بروکلی
- شلغم
- گل کلم
- سیب زمینی شیرین
- هویج
- چغندر
- اسفناج
- قاصدک
- کاسنی فرنگی
- زرده تخم مرغ
- کره
- جگر
درمان بیماری کمبود ویتامین آ (A) کفتر
تعداد کمی از پرنده ها مستقیما با بیماری کمبود ویتامین آ از بین می روند . از آن جایی که عفونت های ثانویه ممکن است باعث ایجاد آسیب در اعضای بدن شوند ، این آسیب ها بیش تر منجر به مرگ پرنده خواهد شد .
در نتیجه، ابتدا عفونت های مزمن درمان می شوند . سپس این ویتامین به روش تزریقی به بدن رسانده می شود .
در صورتی که کمبود ویتامین A در جیرهٔ غذایی وجود داشته باشد باید اصلاح جیرهٔ غذایی انجام پذیرد .
در شرایط آب و هوایی خشک ، صاحبان پرنده می توانند جهت مرطوب ساختن دستگاه تنفس فوقانی شستشوی مجاری بینی را انجام دهند .
اصلاح جیرهٔ غذایی با استفاده از جیرهٔ غذایی متعادل و پلت های غنی سازی شده با مواد غذایی و ویتامین ها و عناصر معدنی و همچنین استفاده از مواد غذایی تازه پیشنهاد می شود . اگر از مواد دانه ای برای تغذیهٔ پرنده استفاده می شود ، مقدار آن کم باشد .
کبوترانی از نظر ویتامین A کمبود شدید دارند بایستی یک فراورده با ثبات ویتامین A به میزان تقریباً 10000 واحد ویتامین A به ازاء هر کیلوگرم جیره غذائی مصرفی برایشان تجویز کنیم .
جذب ویتامین A سریع است بنابراین مرغ ها یا بوقلمون ها در مراحل پیشرفته کمبود ویتامین A بایستی سریعاً به درمان پاسخ دهند مگر در مواردی که کوری وجود دارد که ممکن است این وضعیت بطور دائمی باقی بماند و درمان اثری روی آن نداشته باشد .
تا زمانی که جواب کشت و آنتی بیوگرام مشخص شود درمان عفونت ثانویه با استفاده از یک آنتی – بیوتیک مناسب مانند تری متوپریم سولفا با دز mg/kg ۲۵ به صورت خوراکی هر ۱۲ ساعت و یا انروفلوکساسین با دز mg/kg ۲۰ به صورت خوراکی هر ۲۴ ساعت انجام می شود .
تجویز ویتامین A به صورت تک دز به میزان Y واحد به ازای هر کیلوگرم وزن بدن به صورت عضلانی در نظر گرفته شود .
در اغلب موارد ویتامین A به صورت ترکیبی با ویتامین های E و D موجود می باشد و در صورت تصمیم بر استفاده از این ترکیب دارویی باید به میزان ویتامین A موجود در چنین ترکیبی توجه شود و تجویز ویتامین A بیش از ۲ بار در هفته توصیه نمی گردد .
لازم به ذکر است که مقدار بیش از حد ویتامین A می تواند اثرات مضری به همراه داشته باشد .
ترکیبات حاوی بتاکاروتن ( یک تا دو قطره به ازای هر پرنده ) در پرندگانی که جیرهٔ غذایی آن ها اصلاح شده است و از جیرهٔ سالم تری تغذیه می کنند استفاده شود .
بتاکاروتن پیش ساز ویتامین A است و مسمومیت با آن بعید به نظر می رسد ، چون طوطی سانان قادر به دفع میزان اضافی این ماده می باشند .
در موارد تجویز بیش از حد بتاکاروتن صاحبان این کبوتران تغییر رنگ ادرار پرنده به سمت نارنجی یا زرد را مشاهده می کنند .
تجویز ترکیبات حاوی ویتامین A در مواقعی که احتمال مسمومیت با آن وجود دارد توصیه نمی شود .
علائم مسمومیت با ویتامین A شبیه به علائم کمبود این ویتامین است .
علایم عمومی ناشی از کمبود ویتامین آ کبوتر
کبوتر های بالغ بر حسب مقدار ویتامین ( A ) ذخیره شده در کبد و سایر بافت ها ، در مواقع کمبود شدید ویتامین ، بعد از 2 تا 5 ماه عوارض کمبود را نشان می دهند . با ادامه کمبود ویتامین ( A ) ، حیوان لاغر و ضعیف و پرهایش ژولیده و ناصاف می شوند . تخم گذاری به شدت کاهش می یابد و فاصله بین سیکل تخم گذاری بشدت افزایش می یابد .
جوجه دهی کاهش می یابد و میزان جا به جایی جنین و تلفات جنینی افزایش پیدا می کند . چشم ها و بینی ترشحات آبکی دارند . و پلک ها غالبا هم چسبیده هستند . و با ادامه کمبود ماده شیری رنگی در چشم ها جمع می شوند و در این موقع حیوان قادر به دیدن نیست . مگر اینکه این مواد برداشته شود و در بیشتر مواقع چشم ها از بین میروند این علائم در حیوانات و انسان متداول است و گزروفتالمی نام دارد .
بسته به مقدار ویتامین( A ) متقل شده از مرغ مادر جوجه های یک روزه ای که با جیره دارای کمبود ویتامین ( A ) رشد می کنند ممکن است علائم کمبود را در هفته اول نشان دهند . در حالی که جوجه های دارای ذخیره مناسب ویتامین تا سن 7 هفتگی کشتار می شوند . علائم عمومی در جوجه شامل بی اشتهایی ، کاهش رشد ، خواب آلودگی ، بی حالی ، عدم تعادل ، لاغری و پرهای پیچ خورده می باشد .
اگر کمبود شدید باشد ، همانند نشانه های کمبود ویتامین ( A ) ، جوجه ممکن است آتاکسیا را نشان دهد . رنگدانه زرد موجود در ساق پا و نوک معمولا ناپدید شده و تاج و آویزه های زیر منقار رنگ پریده می شوند . مواد پنیری ممکن است در چشم ها دیده شده ولی مثل پرندگان بالغ گزروفتالمیا به ندرت دیده می شود . زیرا هنگام کمبود شدید ویتامین ( A ) معمولا قبل از آسیب چشم ها جوجه تلف می شوند .
موش های تغذیه شده با جیره هایی دارای کمبود ویتامین ( A ) که در محیط فاقد میکروب زندگی کرده اند تا 272 روز زنده ماندند در حالی که در محیط عادی هنگام استفاده از چنین جیره ای ، موش ها در روز 54 تلف شدند .
این قضیه منجر به به ارایه این نظریه شد که هنگام کمبود حاد ویتامین (9 عفونت در بروز بسیاری از موارد مرگ و میر نقش دارد . لسارد و همکاران (1997) تفاوت در پاسخ های ایمنی جوجه ها را در ارتباط با وضعیت ویتامین ( A ) توضیح دادند .
با سطوح کم ویتامین ( A ) جیره ( 400 واحد بین المللی در کیلو گرم ) جوجه ها طحال بورس کوچکتر داشتند . در حالی که سطح آنتی بادی ها سیستم ایمنی افزایش می باید . با سطوح بالای ویتامین ( A ) (15000واحد بین المللی در کیلو ) سیستم اوبسته به سلول افزایش یافت .
آسیب شناسی کمبود ویتامین ( A ) در کبوتر
اولین ضایعه ناشی از کمبود ویتامین ( A ) در مرغ های بالغ ، در قسمت فوقانی دستگاه گوارش و عمدتا در غدد مخاطی و مجاری آنها ظاهر می شود . اپیتلیوم کراتینه شده و بافت منطبق جانشین اپیتلیوم مخاطی می شوند . و مجاری غدد بزاقی را مسدود می کنند و ترشحات و مواد نکروزه شده سبب تورم آنها می شوند . کورک های کوچک و سفید رنگی در مجاری تنفسی ، دهان ، مری و حلق یافت می شود که ممکن است به چینه دان هم برسند .
به دلیل تخریب غشای مخاطی ، باکتری ها و سایر عوامل بیماریزا ممکناست به دلیل بافت حمله کرده و وارد بدن شوند و بدین وسیله عفونتهایی ایجاد کنند . که علائم ثانویه کمبود ویتامین ( A ) است . جوجه هایی که دچار کمبود مزمن ویتامین ( A ) شده اند ، کورک هایی را در غشاهای مخاطی ، مری ، چینه دان و مجاریتنفسی نشان می دهند . کلیه ها کمرنگ می شوند . لوله های ادراری به دلیل رسوب اورات ورم می کنند . در حالت شدید عارضه حتی میزنا ها نیز با اید اوریک پر می شوند .
در مواقع کمبود شدید ویتامین ( A ) ، مقدار اسید اوریک خون از حد عادی 5 میلی گرم در هر دسی لیتر خون افزایش یافته و به 40 میلی گرم در دسی لیتر می رسد . در قلب ، کبد و طحال پرنده های بیمار ، اسید اوریک رسوب می کند . کمبود ویتامین ( A ) سوخت و ساز اسید اوریک را مختل نمی کند ، بلکه به کلیه صدمه می زند ، به طوری که مانع دفع عادی اسید اوریک می شود .
اولیه عارضه آسیب شناسی ناشی از کمبود ویتامین ( A ) ، تحلیل سیتوپلاسم و از بین رفتن مژک های بافت مخاطی مژکدار است . دیواره های سلولی محدودتر می شوند . ودر نهایت بافت مخاطی مژکدار برونش ها ، نایژه ها و غدد یزر مخاطی ، به اپتیلیوم کراتینه شده و بافت مطبق تبدیل می شود .
هر چند که جوجه های دچار کمبود ویتامین ( A ) ، همانند کمبود ویتامین ( A ) آتاکسیا را نشان می دهند ، ولی ضایعات عمومی در مغز این جوجه ها که با تخریب سلول های پور کینژ در مخچه جوجه های دچار کمبود ویتامین ( A ) همراه است . دیده نمی شود .
همچنین کبد جوجه های مبتلا به آتاکسیا در اثر کمبود ویتامین ( A ) حاوی مقادیر کم ویتامین ( A ) و یا فاقد آن است . بافت شناسی مغز در حالت کمبود ویتامین ( A ) در بخش مربوط به این ویتامین توضیح داده می شود .
